Vrede met Atoom- en Ruimtewapens?
VERSLAG Openbaar Diner en Debat
Vredesdiner
Ruim dertig mensen zaten aan bij het traditionele vredesdiner. Het drie gangen vegetarische menu van mevrouw Kyra Ivanov liet zelfs de verstoktste biefstuketers de drang om vlees te eten vergeten. Het was smaakvol, afwisselend en mede door de entourage gezellig. Gerard van de Ridder, de voormalig penningmeester van het HVP, hield een gloedvol betoog over de noodzaak tot vredesstrijd en sociale rechtvaardigheid. Diverse anderen kondigden tijdens de maaltijd activiteiten aan.
Debat: uitgedund forum
Aanleiding voor de forumdiscussie is de ontwikkeling van het National Missile Defense-systeem (NMD, de nieuwe 'Star Wars') in de VS. Na een mislukte proef heeft Clinton de beslissing over de installatie uitgesteld tot na de presidentsverkiezingen, maar weldra zal de discussie opnieuw losbranden.
In de oorspronkelijke opzet van het forum was het de bedoeling voor- en tegenstanders van NMD te laten discussiëren. De specialist van de VS-ambassade was hiertoe echter niet bereid. Ook de PvdA bleek niet in staat een spreker te leveren. Tenslotte waren twee deelnemers door ziekte geveld: Mikhail V. Levkov (Ambassaderaad Russische Federatie) en de voorzitter Henk Bos (Humanistisch VredesBeraad). In plaats van Henk Bos leidde nu Gerard van Alkemade (HVP) de discussie. Deze discussie verliep aan de hand van stellingen, die ook in deze samenvatting zijn opgenomen.
Elise Leijten (Akties tegen Kernwapens)
Stelling: Kernwapens zijn wapens voor massavernietiging en daarom volstrekt immoreel. Dreigen met of gebruik ervan is in strijd met het internationaal recht. Ingevolge de Principes van Neurenberg hebben burgers net recht en de plicht om misdaden tegen de mensheid en de vrede te helpen voorkomen. Zo zullen vredesactivisten niet rusten tot kernwapens zijn uitgebannen.
Biologische wapens zijn verboden. Chemische wapens zijn verboden. Maar voor atoomwapens bestaat geen gelijksoortig verdrag. Toch maken ook kernwapens geen onderscheid tussen burgers en militairen. De atoomwapenlanden hebben niet kunnen aantonen dat atoomwapens specifiek tegen militairen kunnen worden ingezet. Grote aantallen burgerslachtoffers zijn onvermijdelijk. Daardoor zijn kernwapens volgens het Internationale Gerechtshof onwettig. Het internationale recht biedt een handvat tegen de kernwapens, maar uiteindelijk is het geweten de rechter. De burger moet voorkomen dat de staat in de fout gaat. Elise onderschrijft de stelling.
Toen de strijd tegen de kruisraketten in Woensdrecht succesvol was (ze zijn er niet gekomen), hadden veel mensen niet in de gaten dat er al kernwapens waren. Nog minder mensen beseffen dat in Volkel nog steeds kernwapens liggen. De eerste taak is daarom bewustmaking van de burgers. Hiervoor zijn nieuwe middelen ter beschikking: audiovisuele en internet. Ironisch genoeg is internet ooit als militair communicatiemiddel ontwikkeld, maar wordt nu door activisten gebruikt om informatie te verspreiden. Tijdens acties maakt Akties tegen Kernwapens zichtbaar welke gevolgen het gebruik van kernwapens heeft (foto’s, maskers, poppen). De rede van Kok (tijdens de 21 november-demonstratie 1981 in Amsterdam) wordt gebruikt om mensen opnieuw in actie te brengen. Kamerleden zijn na het zomerreces benaderd of ze deel willen nemen aan de burgerinspecties. De burgerinspecties (betreden van de basis om kernwapens te zoeken) in Volkel krijgen veel publiciteit. De regering wil – vanwege NAVO-afspraken – ontkennen noch bevestigen of er kernwapens in Volkel liggen. Daarentegen was in het nieuwe Non-Proliferatie Verdrag optimale 'transparantie' belooft ten aanzien van het kernwapenbezit. Kernbewapening staat opnieuw op de agenda.
Karel Koster (Antimilitaristies Onderzoekskollektief - AMOK)
Stelling: De opstelling door de VS van een anti-raket ruimteschild leidt tot uitbreiding van kernwapenarsenalen en ondermijnt internationale overeenkomsten als het Non-Proliferatie Verdrag.
Het NMD is een systeem waarin raketten raketten vernietigen. Het gaat dan om enkele raketten die per ongeluk of door 'boevenstaten' worden afgeschoten. Voor het NMD-schild zijn nieuwe radarstations en laceerinrichtingen noodzakelijk. De Republikeinen willen dat het systeem al in februari 2002 operationeel is, maar gezien de technische problemen en de financiële middelen zit dat er niet in. De eerstvolgende test vindt waarschijnlijk in januari 2001 plaats.
Het NMD geeft de bevolking van de VS een veilig gevoel. Of dat gevoel terecht is of niet doet er dan minder toe. Daarom is er een groot gedeelte van deze bevolking voor het NMD. Daarnaast heeft het NMD-schild een offensieve werking. De VS zijn minder kwetsbaar voor raketten uit bijvoorbeeld China en daarom kunnen de VS zich bij een eventueel conflict over Taiwan harder opstellen dan nu het geval is. Een derde reden voor de VS om het NMD te ontwikkelen is de noodlijdende defensie-industrie (militair-industrieel complex). Doordat de regering in deze industrie investeert wordt de positie van de defensie-industrie van de VS, ook internationaal gezien, sterker.
Internationaal gezien levert het NMD een aantal landen op die zich extra bedreigd zullen voelen. Rusland is onder druk gezet omdat de VS de START- akkoorden (vermindering van een aantal soorten kernwapens) koppelt aan Russische toestemming voor NMD. Het kan zijn dat Rusland, ondanks alle protesten, meegaat in de ontwikkeling van het NMD. Dat geldt niet voor China en de andere, kleinere kernwapenmogendheden. Zij zullen op één of andere manier compensatie zoeken. Het nationale karakter van het NMD veroorzaakt een verdere scheuring in de NAVO.
Het voornaamste verzet in de VS tegen NMD is gebaseerd op technische problemen ('het werkt niet') en het geld. Dat is een gevaarlijke strategie, want er bestaat een kans dat de proefnemingen op den duur slagen. De pretentie van NMD is geringer dan Reagans 'Star Wars' en de techniek is twintig jaar verder. Voor het NMD zijn radarinstallaties nodig in Groenland en Noorwegen, wat mogelijkheid geeft in Denemarken en Noorwegen oppositie te voeren. Het Theatre Missile Defense systeem, dat als aanvulling op NMD kan worden gebruikt, biedt verzetsmogelijkheden in Engeland en Australië.
Martin Broek (Campagne tegen Wapenhandel)
Stelling: Vredesmensen doen er goed aan bij acties tegen militarisering van de ruimte niet slechts de VS op de korrel te nemen maar ook Europese 'Star Wars'-projecten.Het Theatre Missile Defense systeem (TMD) krijgt veel minder aandacht dan het NMD. Dat is onterecht. Het TMD wordt uitgevoerd met Europese betrokkenheid, stuit op weinig weerstand en heeft uiteindelijke dezelfde schadelijke effecten als het NMD.
Het NMD richt zich op intercontinentale Ballistische raketten en bescherming van grote gebieden. Het TMD daarentegen richt zich op de verdediging van stedelijke gebieden, strategische industrieën, militaire bases en interventietroepen. Aanleiding tot de ontwikkelingen zijn de Scud-aanvallen tijdens de Tweede Golfoorlog (1990-1991). Voor een aantal landen in Oost-Azië (zoals Korea, Japan, Taiwan) biedt het TMD interessante mogelijkheden. Dit kan betekenen dat de militaire kracht van China drastisch afneemt en die van Japan toeneemt. Het wankele evenwicht in de regio dreigt verstoord te raken. Dat zal leiden tot een nieuwe bewapeningsronde.Overigens is de scheiding tussen TMD en NMD flinterdun. Een NMD kan uit TMD's worden ontwikkeld, zeker als de TMD in de buurt van vijandelijke lanceerplaatsen komt te staan. Zo heeft Rusland al gewaarschuwd de koppeling van Noorse radarposten aan TMD-schepen te zien als bedreiging voor de Russische raketten in de Barentzzee.
De Nederlandse regering dringt bij de VS aan op terughoudendheid wat betreft het NMD en in Azië wat betreft het TMD. Ondertussen speelt Nederland wel een belangrijke rol in de ontwikkeling van TMD:
- Bijna alle Europese marines gaan hun grote schepen uitrusten met nieuwe afweersystemen. Holland Signaal Apparaten zit in het samenwerkingsverband dat zorgt voor de radar-, vuurleiding- en commandosystemen.
- Duitsland, Nederland en Griekenland willen een nieuwe versie van de Patriot (PAC-3) aanschaffen voor TMD-taken. Stork gaat meewerken aan de productie.
- De NAVO heeft bedrijven gevraagd een haalbaarheidsonderzoek te doen naar een TMD-systeem voor de bescherming van interventietroepen. TNO doet mee in tenminste één van de vier samenwerkingsverbanden die een aanbod doen.
- Wereldwijd worden er drie TMD-oefeningen gehouden, twee in de VS, één in Nederland. Tijdens deze oefeningen wordt een heel scala aan wapens getest, waaronder een laserwapen aan boord van een vliegtuig, dat korte - en middellange - afstandsraketten moet neerschieten direct na de lancering.
- De Nederlandse overheid investeert enige honderden miljoenen in TMD-onderzoek en -materieel.
Aangezien Nederland een belangrijke positie heeft in de hele ontwikkeling van TMD lijkt het mij wenselijk als burgers in Nederland zich verdiepen in de ontwikkelingen en proberen deze tegen te houden. Militaire antwoorden op veiligheidsproblemen leiden zelden tot een oplossing; op een nieuwe en kostbare confrontatiepolitiek tussen Oost en West zitten wij niet te wachten.
Discussie
Tussen de zaal en het forum vond een uitvoerige discussie plaats. Aan de orde kwamen onder andere: Is het bewijs dat ze in Volkel liggen wel hard genoeg? Hoe staat het met de wet openbaarheid bestuur? Is de uitspraak van het Internationale Gerechtshof niet te zien als wet? Wat gebeurt er met de neergeschoten raketten? Zijn we niet tegen internet? Computersystemen zijn niet onder praktijksituaties te testen. Er worden mini- en microkernwapens ontwikkeld, het gevaar voor terroristische aanvallen neemt toe. Het verzet in de VS richt zich op laboratoria, afvalverwerking en minderheden. Zo kwamen vele vragen en suggesties aan de orde.De discussieavond had uiteindelijk het karakter van een scholingsavond. Zo te zien vond geen van de bezoekers dat erg: de snelle ontwikkelingen maken informatie-overdracht noodzakelijk.
Jan Taat