Toneel over een zeppelin en over politiek

Nu niet, zoals in de Haagse Vredeskoerier van december 1997, een klassiek drama ven duizenden jaren geleden over nòg oudere mythen. Nu wel: een modern opgezet toneelstuk over een niet zo ver verleden namelijk de jaren 1937-'39.

De titel: 'Het neerstorten van de Hindenburg en wat (er) daarna gebeurde' doet al vermoeden waar het stuk over gaat. De toneelschrijver en regisseur, Koos Terpstra (winnaar van de Prijs van de Kritiek in 1995), schreef en regisseerde het in 1996/'97. Na zijn 'Troje Trilogie' (in 1995 bekroond met de CJP- podiumprijs) en na de opzienbarende voorstelling van 'Coriolanus', konden we verwachten dat deze jonge theatermaker ook hier politieke vragen omtrent geweldgebruik zou oproepen. 'De Hindenburg' werd veelal in recensies onjuist geïnterpreteerd. Hieronder volgt daarom een inleiding op het stuk, dan een korte bespreking van de voorstelling met tot slot een conclusie.

Inleiding op het stuk
Om de functie van de zeppelin met de naam 'De Hindenburg' in dit stuk te begrijpen is een korte schets van de historische achtergrond noodzakelijk. Graaf Zeppelin had zich reeds eind negentiende eeuw toegelegd op het bouwen van luchtschepen, gevuld met een gas dat lichter is dan lucht. Na enkele mislukkingen zette hij zijn proefvluchten met luchtschepen voort. Deze zeppelins werden in de Eerste Wereldoorlog gebruikt en verder ontwikkeld, waarna ook de militaire toepassing zich uitbreidde.
De ouderen onder ons weten nog dat iedereen - vrolijk en nieuwsgierig - uitliep als er een zeppelin overvloog. De Hindenburg, die medegefinancierd werd door de nazi's, werd in Duitsland een statussymbool van Hitler. Hij noemde zijn zeppelin naar de President van Duitsland, Paul Ludwig von Hindenburg, die hem in 1933 tot rijkskanselier benoemd had. De Hindenburg vloog in 1937, 'versierd' met hakenkruisen en gevuld met het brandbare waterstofgas (in plaats van met helium, dat de Verenigde Staten weigerden te leveren) over de Atlantische Oceaan. Op 7 mei 1937 stortte het luxueuze luchtschip met 95 mensen aan boord op de Amerikaanse basis in New Yersey te pletter. De kranten meldden de ramp, de lezers waren korte tijd ontdaan, maar leefden spoedig gewoon verder. Zonder zich af te vragen wat er achter de gebeurtenissen stak en zonder zich iets aan te trekken van de politieke gevaren die vanuit Nazi-Duitsland oprukten. Wie anders dan een kleine groep bekommerde zich om het zich uitbreidende fascisme in Abessinië, Spanje, Sudeten-Duitsland, Tsjechië of om de jodenvervolging in Hitler-Duitsland, totdat op 1 september 1939 - voor velen plotseling - de Tweede Wereldoorlog uitbrak.

De voorstelling
In het tekstboek en bij de afkondiging van Terpstra's toneelstuk 'Het neerstorten van de Hindenburg en wat (er) daarna gebeurde' staat vermeld: 'Het stuk speelt in een verzonnen Amerika. De Hindenburg en de Tweede Wereldoorlog zijn nadrukkelijk niet verzonnen'.
We zouden kunnen spreken van een politiek raam waarbinnen zich het leven van toneelpersonages (als afspiegeling van ons in 1997) afspeelt. Alles wat zij doen en laten gebeurt alsof zij zich op autistische wijze van de politieke werkelijkheid afsluiten.
Eerst wordt op het enorme scherm, dat twee derde van het toneel in beslag neemt, het neerstorten van de zeppelin met alle rumoer erbij getoond. Dan maken we mee hoe een doorsnee van de bevolking tussen de jaren 1937 en '39 leeft.Twee vriendinnen, beiden jong en vrolijk, fladderen tussen politie-agenten, twee rechercheurs, een zoon, gangsters met een maffiabaas , matrozen en een kapitein heen en weer. Er spelen zich droevige tonelen op privé-gebied af, maar verder dan dit reikt hun leventje niet.
Zij merken het verschijnen van God op aarde niet op. Hijzelf voelt zich, incognito en Jansen genaamd, eenzaam en ongelukkig. Samen met de vrouw, Lis, die hem leert dansen en zoenen, ontvlucht hij het aardse bestaan. Is dit symbolisch op te vatten of in religieuze zin? Het naar vrede zoekende meisje, Vincent, schiet hen op Gods verzoek dood. Aan het slot horen we van de 'nep-god' dat de volgende dag de Tweede Wereldoorlog begint.
Het sprankelende spel, met vele wisselingen van op en afgaan maakt dat we ons als toeschouwers goed bij de les moeten houden. Maar dan wel bij een spannende les waarbij veel te zien en te denken valt.

Conclusie
Bij het einde zou, zo vermoedde ik, bij iedereen de keel dicht geknepen worden. Dit des te meer daar de laatste woorden over het uitbreken van de oorlog tot het publiek gericht werden. Pijnlijk cynisch klonken de woorden van de nep-god: 'Ik hoop dat u een plezierige avond gehad heeft en ik wens u wel thuis. Wees voorzichtig'. Het publiek applaudisseerde. Terecht. Het was een mooie voorstelling geweest. Maar ik ging naar huis met het bittere gevoel : Ja, zo gaat het, de wereld kan om ons koken en branden, er kunnen stapels wapentuig op gestapeld zijn, maar (bijna) iedereen sluit zich op in een autistisch wereldje, waarin gangsters, matrozen, een nep-god enz. (en TV?) ons blind maken voor politieke gevaren. En ons passief maken, zodat gangsters op politiek gebied hun gang kunnen gaan.

Els Wiertz-Boudewijn (Gendt), januari 1998

 
_____
menu | dDH