Vergilius' utopie van vrede

in verstilde voordracht door Joop Keesmaat

Over Vergilius, de auteur Vergilius (70 - 19 v.C. Rome en Napels) "zong", zoals dat zo mooi in vaktaal heet: over de boer, de natuur en de vrede: "... Ik ben een tuinman, niets dan dat, met aarde en met mest bespat". [. . .] "Ik waak nog als ik rusten mag. Mijn land, mijn land: het is kort dag." En ook in de vertaling van Ida Gerhardt nu uit De Georgica: "De aarde in oorlog - misdaad grijnst ons overal aan! De ploeg raakte in oneer, verlaten ligt het land, de boer is in den vreemde; tot vlijmend zwaard wordt omgesmeed de kromme sikkel". [ . . . ] "door de wereld raast de wrede oorlog".

Later schreef Vergilius, in opdracht van keizer Augustus, de Aeneas, een nationaal epos in XII zangen over de stichting van Rome. Filosofische, religieuze en orfisch getinte gedachten geven, naast vragen over schuld en vrede een grote diepgang aan dit schitterende werk. In "Dido en Aeneas verteld" voorgedragen door Joop Keesmaat, gaat het over de eerste vier boeken van de Aeneas met het liefdesverhaal tussen de koningin van Carthago, Dido en Aeneas, de held van Troje.

De Verteller
Joop Keesmaat wordt uniek begeleid door twee violisten, een cellist en een bassist. De thema's van Vergilius zijn Keesmaat op het lijf geschreven. Hij is immers een geëngageerd kunstenaar. Opgegroeid in een plat gebombardeerd Rotterdam, heeft hij een afkeer van geweld, maar hij kan ook huilen, om het lijden van een vijand. Hij ziet, zoals hij me zei: oorlog als vernietiger van het goede, ook van de liefde tussen Dido en Aeneas. Zijn voordracht is uiterst sober door ingehouden emoties, zonder bombastische gebaren. Alles komt van binnenuit. Als kristal zo helder. Zo warm als een kloppend hart.

Mijn verhaal gaat over oorlog
Als een kleine figuur staat de in eenvoudig zwart geklede verteller tussen de klassieke zuilen. In het begin zien we de musici grijs verscholen achter een gazen achterdoek. In de spanning van de stilte klinkt de eerste van de 1435 door Keesmaat gememoreerde regels: "Mijn verhaal gaat over oorlog", niet over "de" of "een" oorlog. Neen: over oorlog, dat wil zeggen welke oorlog dan ook, hoe of waar die ook is, hoe beperkt of gruwelijk die ook is.
Aeneas, de Trojaanse held, zoon van de godin Venus en de sterfelijke Anchisis, is na de val van Troje, op bevel van de goden. op weg naar Italië. Daar moet Rome gesticht worden. Juno, echtgenote van de oppergod Jupiter, werkt Aeneas met alle geweld tegen. Zij ontketent een hevige storm.
Terwijl de musici met delen uit Purcells opera "Dido en Aeneas" (1689) deze scènes begeleiden, gaat het verhaal verder. Aeneas landt met zijn mannen in Afrika. Zijn moeder Venus wijst hen de weg naar Carthago. Daar aanschouwen zij de tempelreliëfs met scènes uit de Trojaanse oorlog. Dido, de Phoenisische koningin, ontvangt hen en laat hun Carthago zien. Venus weet tussen haar en Aeneas een hartstochtelijke liefde te laten ontbranden. Maar Jupiter, de oppergod, herinnert Aeneas aan zijn opdracht naar Italië te gaan. Als Aeneas Dido verlaat, voelt zij zich in de steek gelaten. De verteller laat zich niet overmeesteren door emoties. De muziek vetolkt het intense verdriet van Dido, die het leven niet meer aan kan en zelfmoord pleegt.
De goden redden haar ziel. Keesmaat vertelt met stille, maar innig gevoelige stem dat Juno Iris omlaag stuurt. En dat Iris (de boodschapper der goden) op "safranen vleugels" afdaalt, "rijk hedauwd en met een sleep van duizend kleuren die de zon weerkaatsen". Zij verlost Dido uit haar lichaam en zo is het "leven van Dido weggevlogen op de wind."

Symboliek
De tocht van Aeneas, de treurige afloop van de liefde tussen hem en Dido, kan als een liefdesdrama worden opgevat. Mijns inziens moet dit epos van Vergilius symbolisch uitgelegd worden. Er zijn zo vele onwezenlijke, religieuze en mythologische beelden in verwerkt dat een letterlijke en realistische verklaring de betekenis van dit prachtige verhaal tekort doet. Dido en Aeneas zouden een ideaal paar hebben kunnen vormen. Aeneas kan vanwege de oorlog niet bij Dido blijven. Dido ziet dat niet in. Haar leven op aarde wordt beperkt door rampen. Dat deze door "oorlogen" worden bepaald en veroorzaakt ziet zij niet in.

Vergilius is een religieus mens, een ernstig denker en overtuigd van de roeping van Rome en van keizer Augustus. Zijn verhaal wil dit uitdragen. Door oorlog gaat veel van wat mooi en goed is verloren. Oorlog vernietigt het edelste tussen mensen. Mensen denken dit echter aan elkaar te moeten wijten.
Bedankt Joop Keesmaat, bedankt Vergilius voor Uw "verhaal over oorlog"

Els Wiertz-Boudewijn (Gendt)

 
_____
menu | dDH