Oorlogje spelen
‘Heuvels van toen’ - gespeeld door Teneeter
‘Hoe vonden jullie het?’, vroeg ik aan de achtjarige bezoekers van ‘Heuvels van toen’ van Dennis Potter, dat nu (in 1999) gespeeld wordt door Teneeter uit Nijmegen. ‘Leuk’, riepen ze in koor. De jongens renden door naar de foyer, waar hun iets lekkers wachtte. Op mijn vraag: ‘Wat vond je het leukst?’ reageerden de meisjes: ‘Die mevrouw met die pop’.
Natuurlijk! Dat was Maureen Touwenaar! Of ze nu de voedster in Antigone of Medea in het gelijknamige stuk speelt, iedereen valt voor haar. Maar ook de andere acteurs van Teneeter, de regiseuse, Annie van Roof en de overige theatermakers komt alle lof toe. Wàs de voorstelling ‘leuk’? Staat dit begrip hier ook voor een spannend, maar droevig gebeuren? Heuvels van toen, dat speelt in 1943, is geschreven door een auteur die een zwaar leven heeft gehad. In dit werk zijn de herinneringen uit het arme mijnwerkersstadje en in ander werk aan sexueel misbruik te vinden. Na een militaire loopbaan voltooide hij zijn universitaire studie, werkte als schrijver, vooral van toneelstukken voor tv. Hij bleef, ondanks zijn huid en gewrichtsziektes als sociaalbewust auteur actief tot hij in 1996 aan kanker stierf.
In Heuvels van toen (in 1979 voor tv geschreven onder de titel ‘Remembered Hills’) keek Potter met heimwee en kritiek terug op zijn jeugd. Vier jongens, stoer, gemakzuchtig, stotterend of uitdagend, spelen in het heuvelachtige landschap van zijn kindertijd, op het toneel door middel van een zandhoop en touwwerken gesuggereerd. De jongens doen alsof ze schieten en in vliegtuigen zitten. Ze scheppen op over ooms die commandant en parachutist zijn of over een piloot die bommen op Duitsland gooit. In flashbacks zien we hoe de jongens lenig, op de touwladder buitelend en zwaaiend, elkaar willen overtroeven. Ze maken ruzie, zoeken naar lucifers en vinden die bij de gepeste zielepoot, Donald Duck.
Wat doen de twee meisjes? Ze verzorgen de pop, kibbelen en zoeken bescherming bij de jongens als er ‘gevaren’ dreigen.
De angst die Potter als kind en later als volwassene nog steeds had, wordt door Teneeter op meesterlijke wijze uitgebeeld.Wie beter dan de acteurs van Teneeter konden voldoen aan de eis van Potter dat de kinderen door volwassenen gespeeld moesten worden? Hun speelstijl houdt immers in dat zij zich niet verliezen in hun rol, maar laten zien dat zij een rol spelen. Dat is het geheim van Teneeter. Zij doen niet alsof ze kinderen zijn, zij blijven de volwassenen die spelen dat ze kinderen zijn. De toeschouwers, vooral de kinderen, worden geboeid, maar ook aan het denken gezet. Over de vraag waarom kinderen ‘oorlogje spelen’ en waarom nu (april 1999) niet, waarom mensen oorlog voeren en toch een goed hart hebben, waarom kinderen bang zijn voor vuur, maar er toch door aangetrokken worden, enzovoort.
Zoals de zevenjarige kinderen in Heuvels van toen bedriegelijk onschuldig spelen, zo spelen onze kinderen nog. Zijn ze ook niet even hard tegen een bangelijk, achtergesteld jongetje, zoals Donald Duck? Hij wilde zich bewijzen met iets, wat de anderen niet hadden? In dit geval de lucifers. In het stuk verwijzen deze, volgens de regels van de klassieke dramaturgie, naar de ontknoping van de intrige. Donald Duck, de stumper, speelde met vuur met als fataal gevolg: brand en dood. Dit werd op geraffineerde wijze door de techniek gesuggereerd.
Toen het paradijs van de jeugd hiermee in Heuvel van toen verloren was, beleefden de toeschouwers een catharsis (loutering). Wat wil zeggen dat we allemaal, zowel jonge als volwassen toeschouwers met vragen achterbleven. Vooral kinderen kunnen, zoals eerder (onder andere in Kaspar Hauser) gebleken is, intelligente vragen stellen.
Teneeter, ga door met het maken van prachtig thejater. Wij, jong en oud, hebben jullie nodig in een tijd waarin het ‘oorlogje spelen’ door volwassenen in grimmigheid toeneemt.
Els Wiertz-Boudewijn, Gendt
Informatie: Teeneter, Daalseweg 262, 6523 cd Nijmegen, 024-3600588, teeneter@wxs.nl