4-4-2014 Op 4 april viert de NAVO haar 65ste verjaardag. Volgens het officiële verhaal was 's werelds machtigste militaire bondgenootschap bedoeld om Europa te verdedigen tegen een invasie door de Sovjet-Unie
Er is in de wereld sinds 1949 heel wat veranderd. Ook de NAVO zelf. Van een militair bondgenootschap van 12 lidstaten werd de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie omgeturnd tot een bondgenootschap van 28 lidstaten met een wereldwijd vertakt netwerk van partnerlanden - een uitbreidingsproces dat in een stroomversnelling kwam na het verdwijnen van de Sovjet-Unie in 1991.
Ondanks alle geopolitieke omwentelingen loopt er een rode draad doorheen 65 jaar NAVO-geschiedenis: het streven naar politieke en economische wereldoverheersing van de VS.
Kruistocht voor "free enterpise"
We kunnen de oprichting van de NAVO in 1949 enkel begrijpen in de context van de Koude Oorlog tussen het Amerikaanse imperialisme en het communisme, voorgesteld als een wereldwijde samenzwering tegen de vrijheid, aangestuurd vanuit Moskou.
In werkelijkheid was de Koude Oorlog (1945-1990) een langgerekte strijd tegen:
1. de Sovjet-Unie en haar bondgenoten;
2. de 'interne vijand' in West-Europa, dwz. de sterke communistische partijen die tijdens de oorlog de ruggegraat waren van het antifascistische verzet, en die met hun sociale eisen vanaf 1945 een bedreiging vormden voor het na-oorlogse herstel van het kapitalisme in Europa;
3. alle progressieve en onafhankelijke regeringen en volksbewegingen in de Derde Wereld.
Deze drie vijanden dreigden in de ogen van de VS DeWereldMorgen.beeen rem te zetten op de vrije toegang tot 's werelds markten voor Amerikaanse producten en investeringen, evenals op de controle over 's werelds grondstoffen.
De Belgisch-Canadese historicus Jacques Pauwels vat het dilemma waarmee de Amerikaanse leiders zich geconfronteerd zagen, als volgt samen: "Amerika vreesde na de oorlog voor een nieuwe economische crisis, tenzij een oplossing werd gevonden voor de wanverhouding tussen vraag en aanbod (...) Men hoopte de vraag in een gunstig evenwicht met de gestegen productiviteit te kunnen houden dankzij de buitenlandse handel en daarom moesten de Amerikaanse producten (en investeringen) overal ter wereld een 'open deur' vinden."
Hij vervolgt: "De VS hadden er groot belang bij dat er liefst overal ter wereld figuren aan de macht kwamen waarmee zij zaken konden doen, mensen die tot profijt van de yankees de economische spelregels van free enterprise en free trade eerbiedigden. Daarom staken de Amerikanen consequent stokken in de wielen van alle linksen, sociaal-democraten zowel als communisten, al waren die nog zo patriottisch en antifascistisch geweest en genoten ze nog zoveel steun bij de bevolking. (...)"
"Omgekeerd begunstigden en ondersteunden de Amerikanen overal conservatieve figuren die zelf vanouds voordeel hadden weten te halen van de kapitalistische spelregels." Dát was de inzet van de Koude Oorlog en van de buitenlandpolitiek van de VS, waarin de NAVO een instrument was - en is.
Van Hiroshima tot Star Wars
De Amerikaanse president Truman hoopte na de nederlaag van Nazi-Duitsland, in 1945, snel komaf te kunnen maken met het socialisme in de Sovjet-Unie. Dat deed hij met militaire intimidatie (de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki) en economische druk. Hij weigerde herstelbetalingen aan de Sovjet-Unie en bood aan het geïndustrialiseerde westen geconditioneerde hulp via het Marshallplan.
De nieuwe vijand bleek taai. Het duurde veertig jaar om de Sovjet-Unie op de knieën te krijgen. Die strijd werd gevoerd op drie fronten tegelijk: het diplomatiek-militaire, het economische en het ideologische. De NAVO legde het accent op het eerste, maar had ook effecten op beide andere fronten.
De Sovjet-Unie werd meegezogen in de wapenwedloop door Amerikaanse oorlogen in de periferie, door de plaatsing van kernraketten in Europa en Turkije, en door de constante modernisering van het Amerikaanse oorlogstuig. Van Hiroshima tot Star Wars, zo vat de italiaanse historicus Domenico Losurdo de wapenwedloop samen.
Deze militaire krachtmeting had ook economische en ideologische gevolgen voor de Sovjets. Volgens Edward Herman verplichtte de wapenwedloop hen "om middelen te steken in wapens eerder dan in de welvaart, het geluk en de loyauteit van haar bevolking. Het moedigde, door een reële veiligheidsdreiging te stellen, ook repressie aan, wat dan op haar beurt de loyauteit van de bevolking en de reputatie van de staat in het buitenland ondermijnde."
De Amerikaanse provocatie en war by proxy tegen de Sovjet-Unie in Afghanistan (vanaf 1979) diende de aldus verzwakte Sovjet-Unie vervolgens de militaire doodsteek toe - althans volgens Zbigniew Brzezinski, die als veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter de architect was van deze operatie.
Het gevaar van het slechte voorbeeld
Waarom moest de Sovjet-Unie koste wat het kost verdwijnen? Het eerste doel van de Koude Oorlog was het herstel van het kapitalisme in de socialistische landen zelf: het opnieuw "openen" van de aanzienlijke markten van de Sovjet-Unie en haar bondgenoten in Oost-Europa.
Er was nog een doel: het uitschakelen van het "slechte voorbeeld". Want ondanks alle anti-communistische propaganda genoot de Sovjet-Unie wereldwijd een groot aanzien, en inspireerde zij volks- en bevrijdingsbewegingen. Dat motief, bekend geworden als de domino-theorie, was tevens de motor achter tientallen VS-interventies in de Derde Wereld, met de Vietnamoorlog als gewelddadig hoogtepunt. Ook het economische embargo tegen Cuba past in dat plaatje.
Vaak waren deze doelwitten in economisch opzicht relatief onbelangrijk. Hoe valt de Amerikaanse hardnekkigheid dan te verklaren? In de woorden van Noam Chomsky: "The weaker and poorer a country is, the more dangerous it is as an example. If a tiny, poor country like Grenada can succeed in bringing about a better life for its people, some other place that has more ressources will ask, "why not us?" (...) If you want a global system that's subordinated to the needs of US investors, you can't let pieces of it wander off."
Partnerships
De officiële bestaansreden van de NAVO verdween met de ineenstorting van de Sovjet-Unie en het opdoeken van het Warschaupact (de socialistische tegenhanger van de NAVO, in 1955 opgericht als reactie op de herbewapening van Duitsland en de integratie daarvan in de NAVO). Toch ging de NAVO een versnelling hoger.
Eén voor één slokte de NAVO de vroegere landen van het Warschaupact op, ondanks een belofte van president Bush sr. aan Michail Gorbatchov om dat niet te doen. De NAVO begon ook wereldwijd DeWereldMorgen.be"partnerships" af te sluiten. Die nieuwe Global NATO moest de VS toelaten om, in de woorden van Robert Kagan, "op elk gewenst moment bijna overal ter wereld te kunnen interveniëren".
De vaak gehoorde, kritisch bedoelde stelling dat de NAVO zich in de jaren 90 heeft omgevormd van een defensieve tot een offensieve alliantie die zich het recht toe-eigent om out-of-area te opereren (cfr. Joegoslavië, Afghanistan, Libië), is misleidend.
Toegegeven, uit het Nieuw Strategisch Concept van 1999 (herzien in 2010), sprak een meer offensieve houding dan de defensieve pose die de NAVO zich tijdens de Koude Oorlog had aangemeten. Het document identificeerde de broodnodige nieuwe vijanden en uitdagingen, nu het communisme er niet meer was. Maar was dat meer dan oude wijn in nieuwe zakken?
Korea
Het agressieve karakter van het Nieuw Strategisch Concept van de NAVO zat al vervat in een Amerikaans document uit 1950, National Security Council Paper 68 (NSC-68). Het pleitte voor een forse uitbouw van het Amerikaanse leger en verkondigde dat niet alleen Europa moest beschermd tegen het communisme, maar de hele wereld.
De daad werd bij het woord gevoegd met de oorlog in Korea (1950-1953). Daaraan deden negen van de twaalf toenmalige, kersverse NAVO-lidstaten mee. Ook België.
Die Koreaanse oorlog hielp de banden van het Trans-Atlantische kamp verstevigen. Ze was ook het excuus voor de VS om binnen een geïntegreerde NAVO-commandostructuur - onder leiding van generaal Dwight Eisenhower, de latere president - een uitgebreid contingent grondtroepen in Europa te stationeren.
Na Korea kwamen er andere open en verdoken interventies van de VS, vooral tegen progressieve regeringen of volksbewegingen in de Derde Wereld. Dat deze oorlogen van de VS geen officiële NAVO-operaties waren, betekent niet dat de NAVO er geen faciliterende rol in speelde. Alleen al logistiek konden de VS hun voordeel doen bij de NAVO-infrastructuur. De wapentransporten in 2003 over Belgisch grondgebied voor de Irakoorlog (waartegen België samen met Frankrijk en Duitsland officieel gekant was) maakten dat duidelijk.
Vijanden, new & old style
De pijlen van de NAVO blijven gericht op iedereen die de economische deur niet helemaal openzet of die een onafhankelijke koers vaart - getuige de NAVO-oorlogen tegen Joegoslavië (Kosovo, 1999) en Libië (2011), en de Amerikaanse invasie van Irak (2003). Ondertussen komen er steeds meer economische grootmachten op, in de eerste plaats de BRIC-landen Brazilië, Rusland, Indië, China, Zuid-Afrika.
Het probleem voor het Westen is dat deze landen sinds 2000 zélf buitenlandse markten beginnen in te pikken en op die manier "deuren sluiten" voor Amerikaanse producten en kapitaal. Ook concurreren zij over de toegang tot 's werelds grondstoffen. Vanuit dat perspectief moeten we de militaire omsingeling zien van Rusland (uitbreiding van de NAVO) en China (de 'Pivot to Asia'), evenals de groeiende militaire bemoeizucht van de NAVO-landen in Afrika.
De opkomst van die nieuwe concurrenten houdt trouwens verband met een contradictie in de Amerikaanse economie zelf. Ze wordt gekenmerkt door een soort militair keynesianisme. Via het Pentagon krijgt de Amerikaanse economie - althans toch de grote bedrijven - zware subsidies. Dat is een fantastisch transfermechanisme van belastingsgeld van de werkende bevolking naar de bezittende klasse.
Maar elk voordeel heeft zijn nadeel: "De Amerikaanse industrie is zich al te zeer gaan hechten aan de gulle tepel van winstgevende Pentagon-bestellingen. Hierdoor werd ze minder competitief. En oude vijanden zoals Duitsland konden zo de 'open deuren' die de VS voor zichzelf geschopt hadden mee benutten," schrijft Jacques Pauwels. In plaats van "oude vijanden zoals Duitsland" zou "nieuwe concurrenten zoals China en Brazilië" kunnen staan.
Naast deze nieuwe concurrenten zijn er ook nog steeds "klassieke" vijanden. Dat zijn de regeringen in het Zuiden die, al dan niet gedragen door volksbewegingen, een alternatieve maatschappij proberen op te bouwen. Het gaat dan om de overblijvende socialistische landen, maar ook om Venezuela en haar bondgenoten in Latijns-Amerika (de ALBA-landen). Voor het Westen blijven ze onaanvaardbaar.
Besluit
De NAVO is niet van plan zich bij toekomstige confrontaties met oude of nieuwe vijanden iets gelegen te laten liggen aan het Internationaal Recht. Dat werd in 1993 al duidelijk uit de titel van een intern memorandum van de VS-ambassade aan haar bondgenoten op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel: With the UN, whenever possible, without it when necessary. Dat is ook de geest waarin de oorlogen tegen Joegoslavië, Afghanistan, Irak en Libië gevoerd zijn.
Het logische gevolg is een nieuwe wapenwedloop. Potentiële doelwitten van de NAVO kunnen zich immers niet permitteren om af te wachten tot zij zelf aan de beurt zijn. Zij moeten zich bewapenen om zich te verdedigen. Meer nog dan tijdens de Koude Oorlog zijn alle concurrenten van de VS (anti-kapitalistisch of niet) verplicht om schaarse economische middelen te besteden aan defensie in plaats van ontwikkeling.
Dat maakt de wereld niet alleen onveiliger en instabieler, het is ook een bron van groot onrecht. Je kan een euro maar één keer uitgeven. Gezondheidszorg of defensie? Onderwijs of defensie? Sociale huisvesting of defensie? De door de NAVO aan het Zuiden en de groeilanden opgelegde wapenwedloop zet overal een rem op de ontwikkeling van een samenleving waar de behoeften van de mensen op de eerste plaats komen. Ook in het Westen zelf trouwens. Den aan de 40 peperdure F-35 gevechtsvliegtuigen die sommigen in ons land willen kopen, wat wellicht 6 miljard zal gaan kosten.
Het is goed te beseffen dat de Noord-Atlantische Verdagsorganisatie nooit iets te maken heeft gehad met 'defensie' in de zin van verdediging. Tenzij dan de verdediging van Westerse economische belangen, waar ook ter wereld, zo nodig met geweld. De vraag is: wie wordt daar beter van?
Aanbevolen boeken
Ludo DE BRABANDER en Georges SPRIET: Als de NAVO de passie preekt (2009) - te bestellen in de intal shop
Michael PARENTI: Het Vierde Rijk. Of de brutale realiteit van de VS-wereldheerschappij (2003)
Jacques PAUWELS: De mythe van de 'goede oorlog'. Amerika en de Tweede Wereldoorlog (2000)
Vijay PRASHAD: The Darker Nations. A People's History of the Third World (2007)
Door Marc-Antoon De Schryver
medewerker van intal, beweging voor internationale solidariteit.
Overgenomen van dewereldmorgen.be onder CC-licentie
Foto's (c) NATO
4-4-2014