23-5-2024 Willem de Haan van VredesMagazine sprak met Ko Colijn over de oorlog in Oekraïne. Colijn was hoogleraar Internationale Betrekkingen en Mondiale Veiligheid en directeur van Instituut Clingendael. 'Het oplossen van conflicten doe je niet op het slagveld maar aan de onderhandelingstafel. We moeten meer in ontwikkeling, onderwijs, klimaat en diplomatie investeren, niet in de militaire illusie.'
"DAT OEKRAÏNE 'MOET WINNEN' IS PURE BLUF"
"Het oplossen van conflicten doe je niet op het slagveld maar aan de onderhandelingstafel." Dat zegt emeritus-hoogleraar Internationale Betrekkingen en Mondiale Veiligheid Ko Colijn (1951), tevens oud-directeur van Instituut Clingendael. Colijn is 50 jaar journalist bij Vrij Nederland, NRC-opinie en nu.nl, waar hij veel over internationale betrekkingen en bewapening schrijft. "Er zou meer in ontwikkeling, onderwijs, klimaat en diplomatie geïnvesteerd moeten worden, niet in de militaire illusie," zegt hij in een interview met Willem de Haan.
Met het nieuwe Amerikaanse steunpakket van 60,6 miljard dollar voor wapens voor Oekraïne ging de oorlog dit voorjaar een nieuwe fase in. Ondanks steun is Colijn ervan overtuigd dat die steun niet doorslaggevend zal zijn: "Oekraïne kan niet verliezen, maar ook niet winnen." Uitlatingen van Westerse leiders 'dat Oekraïne moet winnen' doet hij af als "pure bluf."
Enorme uitgaven
Colijn is geen man die pleit voor het afschaffen van legers en een goede defensie, maar verzet zich wel tegen het idee dat je met militaire middelen mondiale problemen kan oplossen: "De VS geven in 2024 bijna 45% van de mondiale defensie-uitgaven uit, meer dan de volgende 10 landen bij elkaar opgeteld. Militaire handhaving van recht en vrede is geen wondermiddel. En ontstellend duur. Een voorbeeld: de door George Bush jr. geïnitieerde Global War on Terror, die het 'probleem' van het mondiale terrorisme zou oplossen, kostte de VS in de volgende 20 jaar 8000 miljard dollar, 7053 Amerikaanse soldatenlevens, en zeker nog eens 400.000 burgerslachtoffers.1) Die oorlog werd ook door ons land gesteund maar heeft uiteraard weinig opgelost."
"Het allerduurste project ooit is de F-35. Dat kost in de VS alleen al 2000 miljard dollar. Een recent Amerikaans Rekenkamerrapport onthult dat nog geen 30% inzetbaar is. In ons land horen we alleen maar juichverhalen over dat vliegtuig. Die 'militaire methode' moet je wel achter de hand houden, defensief dus, maar ik waarschuw voor wedloop bevorderende mechanismen."
Critici van verdere wapenleveranties vrezen voor een mogelijke escalatie die heel Europa kan meesleuren in een oorlog. Hoe groot acht u die kans?
"Die kans acht ik niet zo groot, want er is wel een bovengrens: geen oorlog NAVO - Rusland. Je weet niet of en waarover er achter de schermen toch een soort overleg is. Poetin heeft al 35 keer met nucleaire wapens gedreigd, maar durft die ook niet in te zetten."
Hoe beoordeelt u geluiden van Nederlandse militairen en recent VNO/NCW die hinten op het omschakelen naar een oorlogseconomie?
"Ik zie dat als door lobbybelangen gedreven. Er is geen plaats voor een herleving van bijvoorbeeld Eurometaal of Muiden-Chemie. Men heeft blijkbaar geen besef van de pan-Europese kosten van nationale versnippering. Nederlandse pleidooien voor een nationale herleving of zelfs 'geboorte' van een oranje defensie-industrie zijn onzinnig. Het onderhandelingsakkoord van het nieuwe kabinet schrijft één zinnetje over bevordering van de nationale én de Europese industrie. Ze weten niet waar ze het over hebben."
Wat is volgens u het (eind)doel van de oorlog die Poetin c.s. begonnen zijn in Oekraïne?
"Poetin is gevoed door revanchisme: hergeboorte van het voormalige Sovjetimperium. Hij noemde de implosie van1991 (het einde van de Sovjet-Unie) een ramp. Ook gelooft hij in het concept van invloedssferen: legitieme maar grensoverschrijdende veiligheidsbelangen. Dat is natuurlijk in strijd met moderne opvattingen van autonomie en soevereiniteit en dat mag of moet je bestrijden. Aan de andere kant kun je ook vragen stellen bij de politiek van de VS: hun veiligheidsopvatting omvat het hele Amerikaanse continent, ze huldigen de 'vrije' zee zonder dat ze het VN-zeerechtverdrag UNCLOS heeft geratificeerd. De VS willen geen partij zijn bij internationale instellingen als het Internationale Strafhof in Den Haag, ze hebben het algemene Kernproefverdrag niet geratificeerd, om maar een paar voorbeelden te noemen. Dat is ook problematisch. After all heeft Poetin uiteraard wel het geweldsverbod grof en eenzijdig geschonden en is hij een evidente agressor en daar moet je je tegen verzetten. Maar wel steeds gericht op vrede en stabiliteit."
Wat is naar uw idee een geschikte uitgangspositie voor een wapenstilstand en vredesonderhandelingen?
"Een militaire patstelling die beide partijen doet inzien dat een politieke oplossing de enige juiste uitkomst biedt. Schadevergoeding en rechtvaardigheid. Geen geweldsgebruik meer."
In NRC van 25 maart schreef u: "Oekraïne kan niet verliezen, maar ook niet winnen. Rusland kan niet winnen, maar heeft eindeloos kanonnenvoer, tijd, en een dictator die ook niet wil verliezen." Als er voor beide partijen geen militaire oplossing is, wat is dan de uitweg?
"Moreel en anderszins is Rusland ongetwijfeld de agressor. Gezien de toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO, de blijvende haat van Oekraïne, en wellicht het kwijtraken van de dominantie over de Zwarte Zee is Poetin ook een verliezer, maar in machtspolitieke termen zal hij zichzelf als een winnaar zien. Hoewel het dus op belangrijke onderdelen toch anders gegaan is dan iedereen heeft voorspeld denk ik toch dat een 'Koreaanse' deal aan de onderhandelingstafel niet uitgesloten is: Een wapenstilstand zonder vredesverdrag."
Wat zou de inzet van Oekraïne moeten zijn als einddoel van deze oorlog?
"Zelfbeschikking in een veel krachtiger versie van het zogenaamde Boedapest Memorandum: de verklaring uit 1994 die de territoriale onschendbaarheid van de Oekraïense grenzen stipuleerde maar niet juridisch vastlegde. Een 'Finse' oplossing voorspelde ik in 2014, een harde veiligheidsgarantie voor Oekraïne maar zonder echt NAVO-lidmaatschap dat Finland zich na 1945 overigens ook niet permitteerde. Mogelijk ook een verhuurconstructie van de haven van Sebastopol of de gehele Krim voor bijvoorbeeld 40 jaar aan Rusland. Dan kan Oekraïne zich in naam toch eigenaar noemen. De Donbas raakt Oekraïne aan de onderhandelingstafel de facto kwijt. Ik dien nu een disclaimer in: voorspellen is hachelijk."
Is er onder uw collega's eenstemmigheid over oorzaak en aanpak van de oorlog of zijn er verschillende visies, en waar liggen die verschillen?
"Dit is een lastige vraag, alleen al omdat ze over derden gaat. In het algemeen vind ik de zogenaamde realistische benadering veel te plat. Men lijkt ook betrekkelijk weinig kaas gegeten te hebben van de literatuur op gebied van de Internationale Betrekkingen, op radio en tv heeft men een voorkeur voor dagelijkse militaire weerberichten. Dat zou anders kunnen."
Ligt de oplossing van het conflict in Oekraïne naar uw idee in het verleden of speelt het verleden (NAVO-uitbreiding na 1990) naar uw idee juist geen rol?
"Het speelt een rol, maar meer als aanleiding van dan als oorzaak van. Zie het fraaie boek van Mary Elise Sarotte - Not One Inch: America, Russia and the Making of Post-Cold War Stalemate - die de NAVO-uitbreiding toch niet helemaal te goeder trouw vindt. Maar: er was ondanks alles een oplossing tot 2008. In dat jaar bood de NAVO aan Oekraïne toch het NAVO-lidmaatschap aan. Dat had beter via Partnership for Peace gespeeld kunnen worden, een soort Scandinavische oplossing: een passieve of actieve neutraliteit. De cruciale 'draai' is geweest dat het Westen ergens na 1990 maar voor 2008 het begrip 'invloedssfeer' heeft geschrapt. Dat kun je westerse arrogantie noemen, maar ook erkenning van soevereiniteit en volledige zelfbeschikking. In die draai ligt de kern van wat we zien gebeuren."
Verschuivende machtsbalans
De wereld is na een paar jaar van betrekkelijke rust na de val van de Muur drastisch in beweging. Colijn stelt vast dat de oorlogseconomie er "helaas" wel bij vaart: "de beurskoersen van Rheinmetall en Lockheed gaan door het dak, de AI-bedrijven vieren de nieuwste oorlogen in Gaza en Oekraïne. We leven in een onrustige periode waarin de machtsbalans tussen machtsblokken aan het verschuiven is: "En nimmer in de wereldgeschiedenis was een hegemoniale aflossing - nu wordt de Pax Americana uitgedaagd of misschien zelfs afgelost door de Pax Sinica - 'rustig' of 'vredelievend'. Deze grote hegemoniale machtswentelingen dragen natuurlijk altijd het risico te ontsporen, de kunst is om een dergelijke grote veranderingen tijdig te adapteren, ermee te leren omgaan."
1) Cijfers van eind maart van de NGO POGO (Budget Oversight) maar het Costs of War project van de Brown University spreekt over meer dan 900.000! Bron: Watson Institute - Brown University
Bron: VredesMagazine